فضیلت دعا و نیایش در روز عرفه ( از دیدگاه روایات)

روز عرفه روز دعا و نیایش است و اگر چه روزه آن روز مستحب است، لیکن اگر روزه گرفتن آن روز موجب ضعف شود، آن گونه که انسان نتواند دعاهاى این روز را بخواند، خواندن دعا بر روزه گرفتن مقدم است. (بحار، 123/ 94 124 (

نقش نیایش در وصول به رحمت بیکران الهى، با بیان امام صادق (ع) که فرمود: «الدُّعاء کهف الإجابة کما أنّ السّحاب کهف المطر» (کافى، 471/ 2 (به خوبى روشن است. طبق این بیان نورانى همان طور که ابر، قرارگاه باران است، دعا نیز قرارگاه اجابت است.

به بیان دیگر، اجابت در درون دعاست، همانطور که باران در نهاد ابر تعبیه شده است، بنابراین، چنانچه کسى با حسن ظن و خالصانه و عارفانه و به نحو عام دعا کند، خدا هم اجابت خواهد کرد. بخش مهمّى از پیروزى انبیاى بزرگ (ع) نیز به برکت دعا بوده است زیرا تظاهرات و عملیات، بخش «جسمانى» پیروزى را تشکیل مى‏دهد ولى دعا و نیایش «روح» ظفر است چنانکه امام على‏بن موسى‏الرضا (ع) همواره به اطرافیان خویش مى‏فرمود: بر شما باد به سلاح پیامبران: «علیکم بسلاح الأنبیاء» آنگاه در پاسخ اینکه سلاح آنان چه بود؟ مى‏فرمود: دعا. (کافى، 471/ 2 )

دعا تنها چیزى است که خدا آن را به انسان تملیک کرده است. انسان جز دعا و تضرع در پیشگاه خداوند مالک چیزى نیست: «یا سریع الرضا اغفر لمن لا یملک إلّا الدّعاء» (مفاتیح الجنان، دعاى کمیل) از این رو در برابر دشمن درون، سلاحى جز ناله ندارد: «و سلاحه البکاء» (مفاتیح الجنان، دعاى کمیل) دشمن بیرون را مى‏توان با سلاح سبک و سنگین از پا درآورد ولى شیطان و دشمن سرسخت درون را تنها با اشک در برابر خدا مى‏توان رام کرد.

بنابراین، کسى که اهل ناله نیست، مسلح نیست و اگر کسى مسلح نباشد پیروز نخواهد شد زیرا انسان تا زمانى که خود را مى‏بیند، خدا را نمى‏بیند و به درگاه او تضرّع و اظهار عجز نمى‏کند، وقتى ننالد در نبرد با اهریمن درون و بیرون شکست مى‏خورد.

گرچه همه حالات زندگى براى نیایش مناسب است ولى دوران پربار حج و حضور در مواقف آن، شکوه بیشترى براى دعا و تأثیر فراوانترى براى نیایش به درگاه پروردگار جهان دارد و چون دعا از ضمیر صاف، مورد قبول است و احرام و آهنگ کعبة ازاد و پاک، در تصفیة ضمیر تأثیر به سزایى دارد، نیایش در حج و دعا در مواقف آن بهترین اثرها را به همراه خواهد داشت. از این رو براى هر برنامه از مناسک حج. دستور ویژه‏اى در مورد نیایش داده شده است و عمده آن دعاى عرفه در صحراى عرفات و همراه تودة مردم گرد آمده از سراسر جهان و عشاق مشعر و مشتاقان کوى مناست.

روایات فراوانى دربارة اعمال روز عرفه و هنگام وقوف در عرفات، به ویژه کیفیت دعا در آن موقف نقل شده که بخشى از آنها در خصوص دعاهاى آن روز، مانند دعاى عرفه امام حسین و دعاى امام سجّاد (ع) است و بخشى نیز در اهتمام و ترغیب به دعا کردن به دیگران است، به گونه‏اى که برخى شاگردان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) همه همّ خود را در آن سرزمین که دعاها در آن مستجاب است، صرف دعا براى غیر مى‏کردند.

على‏بن ابراهیم در این باره از پدرش نقل کرده که گفت: عبدالله بن جندب را در عرفات دیدم که زمانى طولانى دست به سوى آسمان بلند کرده، سیلاب اشک از گونه‏هایش بر زمین سرازیر بود، به گونه‏اى که من شخص دیگرى را اینچنین در حال مناجات ندیدم. هنگامى که مردم از عرفات عازم مشعر بودند به او گفتم: کسى را بهتر از تو در حال نیایش ندیدم. عبدالله گفت: به خدا سوگند در آن حال فقط برادرانم را دعا مى‏کردم زیرا از امام کاظم (ع) شنیدم که فرمود: کسى که به دور از چشم برادر (ایمانى) اش در حق وى دعا کند از جانب عرش ندا داده مى‏شود که صدهزا برابر آنچه براى او خواستى نصیب تو خواهد شد: «من دعا لأخیه بظهر الغیب نودى من العرش: ولک مأة ألف ضعف مثله». پس شایسته نبود که من صدهزار برابر دعاى مستجاب را به خاطر یک دعا که برآورد شدنش معلوم نیست واگذارم. (کافى، 508/ 2 و 465/ 4 ) مشابه این نقل، دربارة دیگر صحابه نیز روایت شده است. (کافى، 465/ 4 466 ).

آیة الله جوادى آملى، صهباى حج