ابو حمزه ثمالی از امام زین العابدین علیه السّلام روایت کرده است که فرمود:

زبان آدمی (فرزند آدم) به هنگام صبح، به (سایر) اعضای او سر می زند و احوالپرسی می کند و هر روز بر اعضای بدنش مشرف می شود و می گوید در چه حالی (شب را) صبح کردید؟! می گویند: به خیر و خوبی است به شرط آنکه تو (دست از سر ما برداری) و ما را به خود رها کنی؟

و نیز به او می گویند: تو را به خدا سوگند که (ناروا را در حق ما روا مدار) و ما را به مشقّت میفکن! (و تردیدی در این نیست که) به خاطر تو، ثواب و پاداش (اخروی و افزونی نعمت و روزی در دنیا) به ما می رسد، و به سبب توست که کیفر می شویم.

فیض کاشانی گفته که از زبان بیست گناه صادر می شود. هر کاری زحمت دارد ولی زبان بی زحمت ترین عضو است و هیچ وقت درد نمی گیرد ولی درد می آورد. داریم:انسان پشت زبانش پنهان است. تا مرد سخن نگفته باشد، عیب و هنرش نهفته باشد.

داریم: مصلحت انسان در این است که زبانش را کنترل کند.اگر خطبه های نماز جمعه کوتاه بشود اثرش بیشتر می شود. از امام پرسیدند که چرا نماز جمعه دو رکعت است. امام فرمود: چون دوتا خطبه در نماز جمعه داریم،خداوند دو رکعت نماز را کم کرده است که به مردم فشار نیاید.

بنابراین مراقبت از این ابزار و وسیله در جلوگیری از انجام گناه مانند دیگر اعضا و جوارح است، و فرق چندانی با دست، پا و... ندارد، تنها با این تفاوت که شاید بیشتر مردم، گناه زبان را چندان جدی نگیرند در حالی که چه بسا ترور شخصیتی که با استفاده از زبان صورت می‌گیرد برای طرف مقابل به مراتب آزاردهنده تر از آسیب های جسمی است با دیگر اعضا و جوارح بر او وارد می شود. 

آفات زبان

1- یکی از گناهان زبان بی دلیل حرف زدن است. «وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ» اسراء/36 قرآن می‌گوید چیزی را که نمی‌دانی نگو.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله و علیه وآله: «مَنْ أَفْتَی النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ لَعَنَتْهُ مَلَائِکَةُ السَّمَاءِ وَ الْأَرْض»(المحاسن، ج1، ص205) اگر کسی که اطلاعات ندارد فتوا بدهد، تمام فرشته‌های زمین و آسمان نفرین می‌کنند. پس حرف زدن بدون علم یکی از گناهان است.

2- یکی از گناهان بزرگ ما گناه مسخره است همه همدیگر را مسخره می‌کنند آنهایی که تربیت نشدند خیال می‌کنند چون کلاس پنجم هستند می‌توانند کلاس دومی‌ها را مسخره کنند دانشجو می‌تواند دبیرستانی را مسخره کنند یا تاجر کاسب را و پدر... .

هر گناهی آدم بکند و یک مرتبه استغفار کند خدا می‌بخشد بعضی از گناهان است که خدا با استغفار نمی‌بخشد اگر رسول اکرم استغفار کند خدا می‌بخشد. اما اگر کسی مومنی را مسخره کند و رسول اکرم هم هفتاد بار استغفار کند باز هم خدا این گناه را نمی‌بخشد. «لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ» حجرات/11 مسخره نکنید.

قرآن می‌گوید: ریشه مسخره این است که تو خودت را بهتر می‌دانی. شاید آن کسی را که مسخره می‌کنی بهتر از تو باشد.

روزی که پیغمبر مکه را گرفت همه را بخشید اما فرمود چهار نفر را اعدام کنند چرا؟ فرمود این چهار نفر مرا (دین و مقدسات مرا) مسخره می‌کردند.

پیغمبر در روز عفو عمومی بت پرست را بخشید اما مسخره کن را نبخشید. ماشینش قشنگ است می‌ رسد به یک ماشین غیر قشنگ، متلک می‌گوید.

قرآن می‌گوید: «ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَعْقِلُونَ» مائده/58 آدمی که مسخره می‌کند عقل ندارد.

«إِذا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللَّهِ یُکْفَرُ بِها وَ یُسْتَهْزَأُ بِها» نساء/140 اگر شنیدید در جایی به آیات خدا و خدا مردان توهین می‌شود نشستن در آنجا ممنوع است.

«وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ» همزه/1 وای به آنهایی که نیش می‌زنند کفشش پاره بود لبخند زدی کیفش پاره بود لبخند زدی... .

حالا شما فکر کن ببین چقدر از این لبخندها در عمرمان زدیم.

«الَّذینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعینَ مِنَ الْمُومِنینَ فِی الصَّدَقاتِ» توبه/79 بخاطر اینکه پولش کم بود خندید یک گونی پول آورده بودند خدمت امام رضا یک پیرزنی هم دو سه فلس فرستاده بود.

3- جدال و جر و بحث: قرآن می‌گوید: شیطان به دوستان خودش وحی می‌کند که جر و بحث کنید و می‌گوید که بنشینید تا بحث را کشش بدهیم.

امام رضا (علیه السلام) به عبدالعظیم حسنی فرمود: به یاران من بگو که جر و بحث سر چیزهای بیخود نکنند. «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ» حج/8 و 3 در دو جای قرآن می‌فرماید که بعضی از مردم‌عمرشان را در جر و بحث می‌گذرانند.

4- یکی از گناهان زبان اظهار فقراست. قرآن می‌گوید: «یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّف» بقره/273 م?من جوری زندگی کند که خیال کنند که او غنی است. اظهار عجز پهلوی غیر خدا نکنید.

5- یکی از گناهان زبان افشاگری است. حالا اگر شما بگویید حقوق ما کم است مگر کسی به شما پول می‌دهد. پس بهتر است که نگویید.
افشاگری نابجا: البته افشاگری دو جور است یک وقت جامعه در خطر است یک راننده مست پشت فرمان است اینجا باید افشا کرد. آهای مردم راننده مست است، سوار نشوید یک وقت نه من برای اینکه رقیبم را زمین بزنم آبروی او را می‌برم.

6- یکی از گناهان زبان بد حرف زدن است قرآن می‌گوید: «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً» بقره/83.

قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ علیه السلام: «أجملوا فی الخطاب تسمعوا جمیل الجواب»(غررالحکم، ص436) مودب حرف بزنید تا خوب جواب بشنوید.

قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ علیه السلام : «سوء المنطق یزری بالقدر و یفسد الأخوة»(غررالحکم، ص223) بد حرف زدن برادری را از بین می‌برد و قدر منزلت انسان را کم می‌کند و کینه به وجود می‌آورد.

7- فخرفروشی یکی دیگر از گناهان زبان است (من آنم که رستم بُوَد پهلوان)

«وَ بِیَدِکَ لَا بِیَدِ غَیْرِکَ زِیَادَتِی وَ نَقْصِی وَ نَفْعِی وَ ضُرِّی»(إقبال‌الأعمال، ص 685) در مناجات شعبانیه می‌گویید خدا عزت و ذلت من دست توست. پس افتخار نکنید.

قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ علیه السلام : «لا حمق أعظم من الفخر»(غررالحکم، ص311) چقدر احمق است کسی که پز بدهد. حماقتی بالاتر از پز دادن نیست.

منابع: